Kuka Lehar De Amar Nayak: Bhag 1

1857 ਤੋਂ 1872 ਤੱਕ ਇਹ ਆੰਦੋਲਨ ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲਿਆ। ਇਸ ਦੇ ਉਦੇਸ਼, ਕਾਰਜ ਪੱਧਤੀ ਅਤੇ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਪ੍ਰਚਾਰਿਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਕਈ ਨਾਮਧਾਰੀ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦੇ ਕੇ ਇਸ ਲਹਿਰ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀਆਂ, ਕਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਜੁਲਮ ਸਹਿਣੇ ਪਏ। 1872 ਵਿੱਚ ਮਲੇਰਕੋਟਲਾ ਵਿਖੇ 66 ਕੂਕਿਆਂ ਦੀ ਨਿਰਦਈ ਹੱਤਿਆ, ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਰਦਨਾਕ ਸਾਕਾ ਸੀ। ਕੂਕਿਆਂ ਨੇ ਗਊ ਹੱਤਿਆ ਵਿਰੁੱਧ ਬੁੱਚੜਖਾਨਿਆਂ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ ਅਵਾਜ਼ ਚੁੱਕੀ, ਜਿਸਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਕਦਮ ਵਜੋਂ ਦੇਖਿਆ।

1863 ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰਾਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬਾਗੀ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਭੈਣੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਜ਼ਰਬੰਦੀ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ‘ਸੂਬਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀ’ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੂਕਾ ਲਹਿਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਦੇਸੀ ਰਿਆਸਤਾਂ ਅਤੇ ਗੁਆਂਢੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਾਇਮ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਰਾਜ ਖ਼ਿਲਾਫ ਸਾਂਝਾ ਮੋਰਚਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ।

ਇਸ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਅਤੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਲਹਿਰ ਵਜੋਂ ਵੇਖਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਜਮਹੂਰੀ, ਸਾਮੰਤਵਾਦ ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਬਸਤੀਵਾਦ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਆਵਾਜ਼ ਸੀ। ਅੱਜ ਵੀ ਇਹ ਲਹਿਰ ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੇਰਕ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਨੇ ਇਸ ਪੁਸਤਕ ਰਾਹੀਂ ਕੂਕਾ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਸ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰਚਨਾ ਖੋਜਕਰਤਿਆਂ ਲਈ ਲਾਭਕਾਰੀ ਸਾਬਤ ਹੋਏਗੀ।